Akissuteqaat

21. april 2005                                                                             UPA 2005/65, 80, 86 aamma 112

Aappariinnut kisimiittunullu tamakkiisumik pensionisiat saniati­gut pensionisiallit siusinaartumillu pensionisiallit isertitari­sinnaasaannut aalajangersimasumik killigitinneqar-tup atorunnaar­sinneqarnissaata sulissutiginissaanik Naalakkersuisut peqquneqar­nissaannik Inatsisartut aalajangiiffigisassaattut siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortaq Ruth Heilmann, Siumut)

Utoqqaat, innarluutillit kiisalu siusinaartumik sulisinnaajun­naarnersiutillit tigusartagaasa nalinginnaasumik akit qaffakkiar­tortarnerat malillugu qaffanneqartalernissaat anguniarlugu Naalakkersuisut suliniuteqarnissaannik peqquneqarnissaannik Inatsisartut aalaja-

ngiiffigisassaattut siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortaq Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit)

Utoqqalinersialittagut katissimaneri piinnarlugit assigiinngitsu­mik iliorfigisassagigut ilumoorsinnaanersoq pillugu apeqquteqaat tunngavigalugu oqaluuserisassatut siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortaq Astrid Fleischer Rex, Demokraatit)

Aningaasartuutit aalajangersimasut akilerneqareernerini pisorta­nit penionisisartut assigiimmik minnerpaaffilimmik aningaasanik tigusaqartalernissaat siunertaralugu pisortanit penionisiat pillugit Inatsisartut peqqussutaata nr. 9-p, 15. april 2003-meersup allanngor-tinneqarnissaa pillugu Naalakkersuisut sulissuteqaqqul­lugit Inatsisartut aalajangiiffigisassaattut siunnersuut.

(Augusta Salling, Ellen Christoffersen, Godmand Rasmussen, Finn Karlsen aamma Jakob Sivertsen, Atassut)

Akissuteqaat

(Ilaqutariinnermut Inatsisinillu Atortitsinermut Naalakkersui­soq)

Siullermeerneqarnera.

Utoqqaat sapinngisamik pitsaanerpaanik atugassaqartariaqarnerannik siun­nersuuteqartut oqaaseqarnerat Naalakkersuisut  isumaqatigaat.

Naalakkersuisut akileraartarnikkut iluarsaaqqissimapput, taamatumuuna pensio­nisiallit tamarmik ullumikkut aningaasanit tigusartakkaminnik 5%-iinik amerlanernik atugassaqa­lersimallutik. Saqqummiussinermi agguataarinermik ingerlatsi­nerup sunniutaa pingaartillugu isiginiarneqarpoq, taamaalilluni akileraartarnikkut iluarsaaqqinneq isertitakitsunut akunnattu­nillu amerlassusilinnik isertitaqartartunut akileraarutitigut oqilisaassinernik nassataqassalluni. Taamaattumik pensionisia­qartut tamarmik, matumani pingaartumik pensionisiaqartut sanngiinnerit ilanngullugit, ukioq mannamiilli aningaasatigut atukkamikkut piviusumik pitsanngoriiaateqartitsi­vigineqareersussaapput.

Akileraartarnermut tunngasutigut Naalakkersuisut saqqummiussaqarnerminni naatsorsuutigigaat innuttaasut aningaasatigut atorsinnaasaasigut allannguutit kommunit aningaasanngorlugit tunniuttakkaminni ilanngaatigissanngikkaat, assersuutigalugu pensionisiallit inummut tapisiaasigut. Taamaattumik taamatut naatsorsuuteqarneq isumaqatigiissutigineqareerpoq aammalu Namminersornerullutik Oqartussat kommunillu akornanni ukiumut missingersuusiorfiusumut 2005-imut ataatsimoortumik tapiissutit pillugit isumaqatigiissutaanni ilanngunneqareerluni.

Pensionisianut tunngasut pillugit apeqquteqaatit ukununnga as­singusut arlallit tunngavigalugit Naalakkersuisut utoqqaat pil­lugit naalakkersuinikkut pingaarnerusutigut anguniagaat Inatsi­sartut 2004-mi upernaakkut ukiakkullu ataatsimiinnerini Naalak­kersuisut saqqummiuppaat. Taamaattumik taakku naatsumik eqqaa­ginnarniarpakka.

Naalakkersuisut pingaarnertut anguniagaraat innuttaasut assigiinnerusunik atugassaqalernissaat. Nunatta ilisarnaatigaa aningaasatigut isumalluutinik agguaasseriaatsip assigiinngitsorujussuarmik sunniuteqarnera, aammattaaq utoqqaat akornanni tamanna atuuppoq. Tamanna ima paasineqassaaq utoqqaat akissaatikinnerit salliutillugit isumagineqassasut. Naalakkersuinikkut suliniutini inuiaqatigiinnilu suliniuteqarnermi isertitanik nalimmassaanissaq anguniarneqassaaq. Matumani isumagin­ninnermut tunngatillugu anguniagaqarneq aamma akileraartarnermut tunngatillugu angu-niagaqarneq Naalakkersuisut agguaasseqqinnissamut sakkussatut atorpaat.

Siunnersuutit siunertaraat utoqqarnut atugassarititaasut pitsanngorsarneqarnissaat, siunnersuutilli aningaasatigut annertoorujussuarmik kinguneqartussaapput.

2004-mi upernaakkut aamma ukiakkut ataatsimiinnernut atatillugu taamani Ilaqutariinnermut Peqqissutsimullu Naalakkersuisuusoq pensionisiat nammineq isertitat aappaasulluunniit isertitaat apeqqutaatikkunnaarneqassagaluarpata aningaasaqarnikkut kingunerisassat pillugit imaattunik oqaaseqaateqarpoq. Tamannalu suli atuup­poq.

2003-mi utoqqarnut pensionisiat agguarneqarneranni missingersuutitigut naatsorsukkat takutippaat inuit 2003-mi pensionisiaqarsimasut isertitat apeqqutaatinnagit pensionisiaqarsimasuuppata taakkununngaannaq utoqqalinermi pensionisiaritinneqartunut aningaasartuutit 50 mio. kr.-inik amerlissasut, t.i. kontumi pingaarnermi 30.12.08-mi Utoqqalinermi pensionisiat, 20%-imik qaffariaat. Aammattaaq paasissutissat takutippaat inuit 63-it sinnerlugit ukiullit tamarmik pensionisiaqassagaluarpata utoqqalinermi pensionisianut aningaasartuutit 330 mio. kr.-iusinnaasut, taakkulu 2003-mi atorneqarsimasunut sanilliullugu 120 mio. kr.-inik amerlanerupput.

Tamanna tunngavigalugu Inatsisartut Ilaqutariinnermut Peqqissutsimullu Ataatsimiitita­liaata Inatsisartuni aalajangiiffigisassanngorlugit siunnersuu­tit itigartinneqarnissaat inassuteqaati­gaa. Isuma taanna Naalakkersuisut taamani isumaqatigaat, sulilu isumaqatigalugu.

Naalakkersuisut tamatumunnga atatillugu maluginiarpaat aalajangiiffigisassatut siunnersuutini pingasuni maani oqaluuserine­qartuni suliniutit qanoq ililluni aningaasalersorneqarnissaat isummerfigisimanngitsoq. Taamaalilluni qulaani oqaatigineqartu­tut, allatigut 120 mio. kr.-nit amerlanerusunik sipaarutissanik nassaarniartoqartariaqalersinnaavoq.

Pensionisiallit saniatigut isertitaqarsimanerat utoqqalinermi siusinaartumillu pensionisianut apeqqutaatinneqarunnaassasoq Naalakkersuisut suli isumaqatiginngilaat. Tjenestemandi­tut soraarnerussutisiakkaajoreersut pisortanit pensionisiaasa qaffanneqarnissaannit Naalakkersuisut pingaarnerutippaat pensionisiallit akissaatikinnerusut tapersersorneqarnerunissaat, tassunga ilanngullugit kisimiittut aappariillu annertunerusumik saniatigut isertitaqanngitsut.

Tamanna pensionisiat aappaasup inooqataasulluunniit aningaasa­qarneranut attuumassutaarutsinneqassappata aamma atuutissaaq. Tamanna akisuallaaqaaq, pensionisiaqartullu pissarissaartut kisiisa iluaqusertussaallugit.

Taamaattorli pensionisiaqartut namminneq isertitaqanngitsut, aappaasullu imaluunniit inooqataasut isertitai pissutigalugit tamakkiisumik pensionisiaqarsinnaatitaanngitsut pisortanit pen­sionisiassaqartinneqartarnissaat Naalakkersuisut isumaqatigaat. Taamaattumik pisortanit pensionisiat pillugit Inatsisartut peq­qussutaata kingullermik 2003-mi allanngortinneqarnerani aalajangerneqarpoq pensionisiaqartussat namminneq isertitaqarneq ajortut kisermaamut pensionisiat aningaasartaasa ikinnerpaamik 20%-iinik  pissarsisinnaatitaassasut, aappaasup inooqataasulluunniit akileraa­rutaasussanik qanoq isertitaqartarnera apeqqutaatinnagu. Pitsanngoriaatip taassuma 2003 aallarnerfigalugu pensionisiat ukiumut katillugit 8,5 mio. kr.-t missaannik ataatsimut pitsanngoriaateqar­tippaat. Taakkununnga akileraartarnikkut iluarsaaqqinneq taaneqareersoq aamma ilanngunneqas­saaq, taassumalu pensionisiaqartut tamarmik pensionisiaasa ukiu­mut 5%-it missaannik pitsanngoriaateqarnerat nassatarisimavaa.

Pensionisiaqartut pisariaqartitsinerpaat iluaqutissinneqar­nissaat Naalakkersuisut qinersimavaat. Taamaattumik pensionisiat aappaasup inooqataasulluunniit isertitaanut ilaatigut apeqqutaatinneqarnerat Naalakkersuisut pisariaqartumik assigiinngisitsinertut isigaat. Pensionisiaqartut assigiinngitsorujussuarnik pisariaqartitaqartarnerat, pensionisia­qartullu sanngiinnerpaat iluaqutissinneqarnissaat Naalak­kersuisut qinersimagaat pineqarpoq.

Aammattaaq aappaariittut inooqatigiittullu allatulli utoqqaat aappariit inooqatigiillu pilersueqatigiinnissamut pisussaaffeqar­nerat atuuppoq. Pilersueqatigiinnissamut pisussaaffeqarneq taanna pissusissaamisoortutut naapertuuttutullu Naalakkersuisut isi­gaat. Pingaaruteqartoq tassaavoq aappariit inooqatigiillu isumatusaartumik ataat­simut isertitaqartassasut, illua'tungeriittullu tamarmik immikkut Nunatta Karsianit aningaasanik pisartagaqarna­tik.

Pisortanit pensionisiat akit qaffaataat tunngavigalugit aaqqii­vigineqartarnissaat Naalakkersuisut pilersaarutiginngilaat, akimmi qaffaataat tunngavigalugit nalinginnaasumik aaqqiissute­qartarnerit naleqquttutut Naalakkersuisut isiginngimmatigit.

Naalakkersuisut isumaqarput aningaasat nammineq atugassat minnerpaaffilerneqarnissaat inat­sisikkut aalajangersarneqarnissaat naleqquttuunngitsoq. Kommunit inummut tapiliisarnerat aningaasat nammineq atugassat amerlassu­siannut sunniuteqartarpoq. Misissuinerit takutippaat kommunit utoqqarnut inummut tapinik tunniussisarnerminni tunngavii periaasiilu annertuunik assigiinngissuteqartut. Malittarisassat ullumikkutut iluseqartillugit inummut tapiliisarneq kommunit susassaqarfigaat, kommunillu apeqqutini taamaattuni kommunit nam­minneq aqutsinerat tunngavigalugu aalajangiisinnaatitaapput.

Naalakkersuisut aaqqisuussaanermut ataatsimiititaliorsimapput, taassuma ilaatigut kommunit aamma Namminersornerullutik Oqartussat akornanni nammagassat suliassallu maannakkut agguataarneqarnerat isummerfigissavaa. Naalakkersuisut pissusissamisoorsoraat aaqqissuussaanermut ataatsimiititaliap sulinermini apeqqut taanna ilanngutissallugu periarfissinneqassasut.

Aammattaaq Naalakkesuisut oqaatigissavaat pensionisianut tunnga­suni malittarisassat misissorneqarnerannik suliaq 2005-ip inger­lanerani aallartinneqarniartoq, ilaatigut Isumaginninnermik Iluarsaaqqinnermut Ataatsimiititaliarsuup isumaliutissiissutaa tunngavigalugu. Misissuineq taanna pisortanit pensionisiat pil­lugit Inatsisartut peqqussutaata allanngortinneqarneranik iner­nilerneqassaaq. Taamaalilluni siusinaartumik pensionisiat aamma utoqqalinermi pensionisiat pillugit malittarisassat malittari­sassanut assigiinngitsunut marlunnut avissaartinneqarnissaat siunertaavoq.

Naalakkersuisut taamatut oqaaseqaateqarlutik aalajangiiffigisas­satut siunnersuutit saqqummiunneqartut itigartinneqarnissaat inassuteqaatigaat.