04EM/01.25.01-109 Aqqusinerni erngunneq imigassamillu atornerluinerup innuttanut pitsaanngitsumik... (Palle Christiansen aamma Astrid Fleischer Rex, Demokraatit)

1. august 2004                UKA 2004/109

Inatsisartut Suleriaasianni § 35 naapertorlugu matumuuna imaattumik apeqquteqaat aallaavigalugu oqaluuserisassanngortitsivugut:

Aqqusinerni erngunneq imigassamillu atornerluinerup innuttanut pitsaanngitsumik kingunerisartagai sakkortuumik aalajangersimasumillu iliuuseqarfigisinnaajumallugit Kalaallit Nunaanni imigassaq pillugu politikimik qanoq ingerlataqarsinnaanerput pillugu apeqquteqaat aallaavigalugu oqaluuserisassatut siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortat Palle Christiansen aamma Astrid Fleischer Rex, Demokraatit)

Tunngavilersuut:

Pitsaasuuvoq ukiumut Kalaallit Nunaanni imigassamik imerneqartartup annertussusia ukiorpassuanngortuni milliartorsimammat, Kalaallillu Nunaanni imigassartorneq nunat avannarliit sinnerinut sanilliullugu allaanerussuteqanngimmat. Imigassamik akuitsumik inuup ataatsip 14 qaangerlugit ukiullip ukiumut agguaqatigiissillugu atuinera nuna tamakkerlugu 11,69-iusutut uuttorneqarsimavoq.

Kisitsisitigut takussutissat ilorraap tungaanut ingerlammata pitsaasuuvoq. Nunatsinni innuttaasut ilaannut amerlasuunut imigassamik atuinerup taassaanngitsumik aliasuutigisarialimmik kinguneqarsimaneranut sanilliullugu kisitsisitigut takussutissat suunngillat. Ajoraluartumik Kalaallit Nunaani imigassamik atuineq atornerluinerlu inuttut atugarisanut aningaasaqarniarnermullu annertoorujussuarmik pilliuteqarfiusimapput, tamannalu tamatta nalunngilarput, ajornartorsiulli aalajangersimasumik siunnerfilimmillu iliuuseqarfigineqartussanngortillugu ajornakusoortorujussuanngortarluni.

Imigassartorsimanermik tunngavilimmik pinerluuteqarnerit imigassartorsimanermillu tunngavilimmik sumiginnaaneq ¿ toqutsineruppat, meeqqanik atornerluineruppat, pinngitsaaliilluni atoqateqaruppat, angutaaserneruppat meeqqanillu sumiginnaaneruppat Kalaallit Nunaanni ajornartorsiut angisoorujussuvoq, Demokraatiniillu tunngaviusumik isumaqarpugut pissutsit ingerlanerat allanngortinniarlugu MAANNAKKUT siunnerfilimmik anguniagaqarfiusumillu sulisoqartariaqalersoq - taamaalilluni ulluinnarni kikkut tamarmik toqqissisimasutut akornusersorneqanngitsutullu misigisimaqqullugit.

Quarsaarnarlunilu paasiuminaatsorujussuuvoq nunatsinni innuttaasugut imigassap pitsaan-ngitsumik kingunerisai ulluinnarnilu qanimut inooqataanitsinnut pitsaanngitsumik takussaasumillu kingunerisartagai akuersaaginnartutut ikkatsigit.

Nunatsinni innuttaasut tamarmik, uagullu Inatsisartunut ilaasortat, makkununnga tunngasut arlaat suliffipput aqqutigalugu inuttullu ilisimasaqarfigaavut:

·        Meeqqavut ukiukillutilli oqartalersarmata anaana, ataata aamma aalakoorpoq.

·        Inuit inersimasut, allaallumi inuit ukiumikkut suli nammineersinnaalersimanngitsut aalakoortorujssuit, uumasutut paarmortut ¿ kanngunarsagaasutut inuttullu pissusilersorsinnaajunnaavissimasutut ataqqinassuseqanngitsutullu iliortut ullup unnuallu qanoq ilinera apeqqutaatinnagu naammattuugassaasarput.

·        Inuit nilliasut, suaartartut angutaasertullu aqqusinermi nalinginnaasumik takussaapput. Taakkumi allaat illit uangaluunniit eqqaamiorisinnaavagut.

·        Inuit kigutaat kiinaallu ajortumiikkat, imigassap pitsaanngitsumik kinguneqarneranik takussutissiisut allatulluunniit oqaatigalugu: Nappaammut ersiutaasut, ullut tamaasa takusarpavut.

·        Inuit ilaqutariillu ingerlalluartut ulluinnarni eqqaamiut, qulimiut atilequtalluunniit fisternerat isumaqatigiinnginneralluunniit pissutigalugu sinissinnaajunnaarsinneqartartut.

·        Inuit qarngi imigassarsunneqisut piumasaannarminnillu oqaluttut meeqqanik, inuusuttunik, ilinnik uannillu bussimut ilaaqateqartut naammattoortarpavut qanorlu periuseqarfiginissaat aaqqinniartarlugu, - nuannarinngikkaluarlugulu - akuerisarlugu nuannarineqartutut annertunerusumillu ajornartorsiutaanngitsutut qanermikkut imigassap qapuanik kuutsitsillutik meeqqanut piumasaannarminnik oqaluttut.

·        Qatanngupput arnaq, angut, anaanarput, ataatarput, akkapput angappullu, atsapput ajarpullu, uerput nuliarpulluunniit imerajuttuusoq, taakkulu ilaat arlaqartut qanigisaminnut namminerminnulluunniit inuunertik qaqugumulluunniit iluarsineqarsinnaajunnaarlugu aseruisimasut ajornarkusoortunngortitsisimasulluunniit.

·        Angajoqqaat meeqqeriviup matulivinnerani silaarullutik aalakoorlutik meeqqaminnik, takkussinnaagunik, aallersut.

·        Ullup akissarsiffiup kingorna ulloq siulleq arlalilluunniit suleqatit suliartunngitsoortut.

·        Ukioq kaajallallugu radiukkut aviisitigullu oqaluttuatut nangeqattaartutut politiit ulloq unnuarlu pisunik nalunaarusiaat imigassarlu pissutigalugu unataanerit, toqutsinerit, atornerluinerit, illumi eqqisiviilliornerit, meeqqanik sumiginnaanerit, meeraaqqallu nangillit unnuami maaniinnarmiittut, angajoqqaamik fisternerat pissutigalugu. Tamanna kipiuitsumik ingerlajuartoq.

Aqqusinikkut ajutoornerit, ipilluni ajunaarnerit, angallatinik ajutoornerit ajunaarnerillu sakkortuut imigassartorsimanermut attuumassutillit.

·        Ullut akissarsiffiit nalaanni meeqanullu aningaasat tunniunneqarnerini illoqarfiit nunaqarfiillu ernguffissuanngortarput, meeqqat, inuusuttut inersimasullu qaatusimasut, aalakoorlutik ingerlaartut paarnortut uppeqqajaasullu akornatigut tattoqiullutik ingerlasariaqartut, meeqqallu mikisut angajoqqaatik silaarullutik aalakoortut itertinniarlugit attaviginiarlugillu annilaanngallutik ilungersortut.

Taamaalilluta nunatsinni ulluinnarni inuunerup qanorpiaq ingerlanera alianarneralu paasilerataaqaarput, sunalu oqallisigineqarnersoq nalujunnnaarlugu. Inuiaqatigiittut akueriuassanerparput. NAAMIK ¿ Demokraatiniit oqarpugut. NAAMIIGINNANNGILAGUT, MAAN-NAKKUT aalajangersimasumik anguniagaqarfiusumillu iliuuseqarnissaq piumasaraarput. Inuppassuit imigassamik atuinissamik ajornartorsiuteqanngitsut imigassap naalliutitsinera naammagiinnartariaarullugu akuersaaginnartariaaruppaat.

Dmokraatiniit pingaarluinnartutut isigaarput tassaartoqarnissaa, imigassallu ulluinnarni saqqumilaarnera pitsaanngitsunillu kingunerisartagai sakkortuumik iliuuseqarfigineqartariaqalersut. Amerlaqaat ikiorneqarsinnaanngitsut. Taakku timaat imigassaajarneqarsinnaapput inoqatigiminnillu ajoquseeqqinnissaat pinngitsoortinneqartariaqarluni, imigassarli pissutigalugu qaratsat iluarsineqarsinnaanngitsumik ajoqusersimagukku ilinniagaqarnissat, tatigineqarlutit sulilernissat nunattalu sanarfineqarnerani peqataalluarlutit suleqataanissaat takorloorneqarsinnaanngilarluunniit. Demokraatiniit isumaqarpugut meeqqat, inuusuttut ilaqutariillu, suli annaanneqarsinnaasut annertuumik iliuuseqarfigineqartariaqartut, taamaaliorutta innuttat nukittuunngortissagatsigit inuttullu alianaqisumik kipiffeqanngitsumik ajortumik ingerlaneq unitsillugu. Maannakkorpiaq nunarput tamakkerlugu imerajuttuussutsip anersaavanik tuniluuttumik qulangersimaneqarpugut. Piviusorsiortumik iliuuseqarnikkut inuiaqatigiit taamaattumik anersaaqarnerat salinniartigu.

Aqqusiniinnarmi takussaasumik erngunneq inatsisinik atuutsitsisut ajornartorsiutaattut, politiinit aaqqiivigineqartariaqartutut, annertuutigut isigineqarsinnaavoq. Akerlianik nunatsinni innuttatut akunnitsinni pissusilersorfigeqatigiinnerput iliuuseqarfigutsigu annertuunik angusaqarsinnaavugut, aqqusiniinnarmi, ilaqutariinni, meeqqat akornanni, assigisaannilu killeqanngitsumik erngunneq akuerineqarunnaarsinniarlugu iliuuseqarutta.

Taamaammat Demokraatiniit kaammatuutiginiarparput:

·        Imigassamik ingasaallugu atuinerup pinaveersaartinneqarnissaa pillugu innuttaasuni inooqataasut ilarpassuisa imigassamik killilimmik atuisinnaannginnerat nassuerutigalugu aningaasaqarniarnikkut malunnarluinnartumik iliuuseqartoqassasoq.

·        Imigassamik atornerluisunik katsorsaanissaq sammivigalugu imigassamik atuinermi inuttut alianartumik atugaqarnerpassuit annilaarnartut nassuerutigalugit aningaasaqarniarnikkut malunnarluinnartumik iliuuseqartoqassasoq.

·        Kalaallit Nunaanni sumiiffinni assiginngitsuni imigassaq kimittooq inerteqqutaatilerneqarsinnaanersoq misissussagipput nalilersorlugulu.

·        Imigassamik nioqquteqarneq Namminersornerullutik Oqartussanit nakkutilliivigineqartutut pisiniarfinnit, Sverigimi ¿systembolaget¿-ulli, nunatsinni aqunneqarsinnaanersoq isumaliutigissagipput. Meeqanut, inuusuttuaqqanut aalakoortunullu imigassamik nioqquteqartoqassanngitsoq qulakkiissagipput.

·        Inunnut imerajuttutut katsorsarneqartunut imigassamik nioqquteqarnerup pinngitsoortinneqarnissaa isumaliutigissagipput.

·        Inunnut pisortanut akitsuugaqannginnerminnik uppernarsaasinnaanngitsunut kiisalu inunnut, piffissani imerfimmik nalaani imminut ilaquttaminnillu isumaginnissinnaanngitsunut nioqquteqarnissap qanoq pinngitsoortinneqarsinnaanera isumaliutigissagipput.

·        Imigassartornermi pissusilersuutigisartakkatta aaqqiiviginissaat sulissutigissagipput imigassamillu peqqinnartumik atuisinnaaneq pilersinniassagipput.

·        Meeqqat atuarfianni imigassaq pillugu qaammarsaaniarnermik annertuunik atuartitsissutinillu ingerlatsinikkut pisariaqarneratut aningaasaliissuteqassasugut.

¿Nammineerluta aqussinnaavarpumik anersaaqarneq¿ aamma ¿imigassamik ajornartorsiuteqanngilagumik anersaaqarneq¿ ukiut amerlavallaat atorlugit Kalaallit Nunaanni killilersuerusussuseqannginneq tunngavigalugu inatsiseqarsimanitsigut Kalaallit Nunaanni innuttaasut angivallaamik pilliuteqarsimapput. Tamanna perorsaanikkut, inuunermi sutigulluunniit, nammaqatigiinnermut, atuarfimmi atuarnermut, ilinniagaqarnermut ilukkullu inuttut pingaaruteqarnermut, assigisaasigullu pitsaanngitsunik kinguneqartarsimavoq.

Demokraatit iminngernaveersaartut peqatigiiffiginaguluunniit farisiiariunngillat. Demokraatit aamma kissaatiginngeqaat meeraasiarinnilluni iliuuseqarnissartik, imigassamilli ajornartorsiut ima annertutigaaq ajornartorsiut maannakkorluinnaq aaqqiissutissarsineqartariaqarluni. Inuit nammineerlutik imigassartalimmik imigassartaqanngitsumilluunniit inuuneqarumanerlutik toqqaasinnaanerat ataqqineqassaaq. Imigassarli inummut ataatsimut inuiaqatigiinnullu ajornartorsiutinngorpat peqqinnartumik oqimaaqatigiimmillu ingerlanissaq pilerseqqinniarlugu allatut ajornartumik anguniagaqarfiusumik iliuuseqartariaqarpugut.

Taamaammat taamatut ittumik oqallissaaruteqarpugut, ajornartorsiutip annertoorujussuunerata qaangerniarneqarnissaanut sunniutilimmik iliuuseqarnissamik saqqummiusitinnata oqallinneq unitsinneqartariaqanngitsoq isumaqaratta, neriuutigigatsigulu Inatsisartunut ilaasortat peqataaffigiumassagaat. Piviusut qiviaraanni taakkunannga qimarratiginninneruvoq Kalaallit Nunaanni imigassamik atornerluineq inuiaqatigiinnut aserorsaataasumik ajornartorsiutaasoq, isiginngitsuusaagassaanngitsoq nassuerutigiumanngikkaanni.